محمدرضا دلفیه
در این مقاله قصد نداریم در مورد یک هیولای فضایی نظیر آن چه در فیلم «بیگانه» دیده‌اید، صحبت کنیم. بلکه صحبت ما در مورد یکی از جاندارانی است که همین‌جا روی کره زمین با ما زندگی می‌کند. زنبور پارازیتوئید جواهر امرالد با نام علمی «آمپولکس کمپرسا» که قادر است سوسک‌ها را به زامبی یا حتی موجودی بدتر از آن تبدیل کند. زنبور جواهر در روند تولید مثل خود، نیاز دارد میزبانی را پیدا کند که به‌عنوان ذخیره غذایی فرزندانش عمل کند. مانند بسیاری از گونه‌های پارازیتوئید یا انگل، زنبور جواهر نیز، متخصصی تنها با یک انتخاب به‌عنوان میزبان است و آن انتخاب نگون‌بخت، کسی نیست جز سوسک آمریکایی با نام علمی پری پلانتا آمریکانا. انتخاب این هدف توسط زنبور جواهر باعث شده که این حشره حتی در میان آنهایی که از همه حشرات واهمه دارند نیز نام نیکی داشته باشد! چراکه به قول معروف، دشمن دشمن شما، دوست شماست!
زنبور جواهر امرالد حتی در میان زیست‌شناسان نیز به خاطر استراتژی هجومی منحصربه‌فردش، از احترام خاصی برخوردار است. دانشمندان در نقاط مختلف دنیا، سلسله پژوهش‌هایی را روی این حشره اعجاب‌انگیز انجام داده‌اند که داستان آنها، بیشتر به داستان‌های علمی-تخیلی نزدیک است. تمام این اتفاقات هنگامی آغاز می‌شود که یک زنبور جواهر ماده، سوسکی نگون‌بخت را پیدا می‌کند.
زنبور جواهر، دارای شیوه حمله خارق‌العاده و ظریفی است. این زنبور راهکاری شبیه یک عمل جراحی اعصاب را روی میزبان خود انجام می‌دهد تا آن را فلج کند. او برای این کار ابتدا سوسک را مستقیماً از ناحیه‌ای که به‌عنوان بخشی از سیستم اعصاب مرکزی شناخته‌شده و گنگلیون صدری نامیده می‌شود، نیش می‌زند. این ساختار، محل نورون‌های حرکتی است که پاهای جلویی سوسک را کنترل می‌کنند. زهر این زنبور دارای ماده‌ای به نام GABA یا گاما آمینوبوتیریک‌اسید است که یک انتقال‌دهنده عصبی از نوع ممانعت کننده بوده و نورون‌های حرکتی را خاموش می‌کند و از این راه به‌طور موقت، پاها را از کار می‌اندازد و سوسک را فلج می‌کند. این حمله اولیه، موجب می‌شود که سوسک نتواند با استفاده از پاها، سر خود را از نیش بعدی زنبور محافظت کند. نیشی که زنبور جواهر مستقیماً و از طریق غشاهای نرم گلو، به مغز سوسک فرو می‌کند. این نیش با دُز دوم سمی که وارد بدن سوسک کرده، سوسک بیچاره را از یک جنگجوی خشن و خطرناک، به یک میزبان ساکت و سازگار شبیه یک زامبی تبدیل می‌کند.
