سلیمان فرهادیان
روزهای گذشته، روزهای بسیار پرهیجانی برای طرفداران سیاره سرخ و همچنین دوستداران اکتشاف‌های فضایی بود، چرا که 3 میهمان از 3 کشور، با 3 تاریخ، فرهنگ و سابقه علمی متفاوت به دیدار مریخ رفتند. مدارگرد «امید» از امارات متحده عربی که اولین کاوشگر دنیای عرب است و مأموریتی بین سیاره‌ای انجام می‌دهد، «تیان‌ون یک» از چین که شامل یک مدارگرد، سطح‌نشین و مریخ‌نورد است و کاوشگر «استقامت» از آمریکا.
اگرچه این 3 کاوشگر تقریباً هم‌زمان سفرشان را از زمین آغاز کردند و هم‌زمان به مریخ رسیدند اما فعالیت‌هایی که انجام می‌دهند، چندان مشابه یکدیگر نخواهد بود. این 3 کاوشگر به مکان‌های بسیار مختلفی می‌روند و کارهای متفاوتی انجام می‌دهند اما انتظار می‌رود پژوهشگران نتایج حاصل از ارزیابی همه این داده‌ها را با هم ترکیب کرده و در نهایت تصویری بسیار بهتر و کامل‌تر از کل این سیاره به‌دست آورند. هر چند از زمان آغاز پژوهشهای فضایی، مریخ به دلایل بسیار، یکی از مهم‌ترین اهداف اکتشاف بود و کاوشگرهای بسیاری رهسپار این سیاره شدند اما همچنان ناشناخته‌های بسیاری درباره این سیاره وجود دارد.
غرور و امید در پنجاه‌سالگی
مدارگرد امید (Hope)، پس از رسیدن به مدار مریخ، ابزارهایش را بررسی و کار پژوهش و ارزیابی اتمسفر مریخ را طی ماه‌های آینده آغاز می‌کند. تمرکز اصلی این مدارگرد، بررسی چگونگی فرار گازها از اتمسفر مریخ است. وقوع این پدیده (فرار گازها از اتمسفر) موجب شده که مریخ از سیاره‌ای مرطوب با جو غلیظ، به سیاره خشکی تبدیل شود که امروزه می‌بینیم.
هر چند امارات دومین کشور پس از هند است که در اولین تلاش خود، به مدار مریخ راه پیدا کرد اما این برنامه در ایران با برخی واکنش‌های منفی روبه‌رو شد. منتقدان با تأکید بر این نکته که این ماهواره با همکاری دانشگاه‌های آمریکا طراحی و ساخته شده و ژاپن آن را به فضا فرستاده است، عنوان‌هایی مانند «فضاپیمای دوپینگی» برای آن استفاده کردند و «ذوق‌زدگی امارات» را بی‌وجه دانستند چراکه به باور آنها، امارات فقط هزینه این برنامه پژوهشی را فراهم کرده است.
مدارگرد امید می‌تواند، شناخت منحصر به فردی در مورد اتمسفر مریخ به ما ارائه دهد زیرا اولین مأموریتی است که می‌تواند سراسر مریخ را زیر نظر داشته باشد و در طول‌موج‌های مختلف کار کند. به بیان دقیق‌تر، طراحان امید تلاش کرده‌اند با بررسی نقاط ضعف پژوهشهای کاوشگران قبلی، با انجام این مأموریت خلأهای شناخت مریخ را پر کنند. به عبارت دیگر فضاپیمای «امید» با اتخاذ رویکردی جدید، دیدگاه جامع‌تری درباره اتمسفر و آب‌وهوای مریخ برای ما فراهم می‌کند. امید برای انجام این مأموریت چندین ابزار علمی ازجمله طیف‌سنج فروسرخ، طیف‌سنج فرابنفش و یک دوربین دارد. گفتنی است هدف امارات برای انجام چنین مأموریت‌هایی، تقویت «غرور ملی» است. بنابراین به گونه‌ای برنامه‌ریزی کرد که این مدارگرد در پنجاهمین سالگرد تأسیس این کشور به مریخ برسد. امارات در سال ۲۰۱۹ نیز با همراهی روس‌ها، نخستین فضانوردش را به ایستگاه فضایی بین‌المللی اعزام کرده بود. افزون بر این، با همکاری یک شرکت کره‌‌ای، 3 ماهواره رصد زمین ساخته است و در نظر دارد به تدریج سهم خود از فضا و پژوهشهای فضایی را افزایش دهد اما نکته مهمی که موجب شد این پروژه بیشتر جلب توجه کند، حضور و نقش‌آفرینی ساره امیری یکی از ۹ وزیر زن کابینه دولت امارات و وزیر علوم پیشرفته امارات در این پروژه است. خانم امیری متولد ۱۹۸۷ و از بلوچ‌های ساکن امارات و در اصل اهل نیک‌شهر ایران است.
رنگ زرد بر بوم سرخ
چین سال‌هاست که با بزرگ‌ترین قدرت‌های سیاسی و نظامی و اقتصادی جهان رقابت می‌کند و ارسال «تیان‌ون-یک» (Tianwen-1) به مریخ نیز رقابت با آمریکا، در عرصه علم و فناوری محسوب می‌شود.
چین در دو دهه اخیر، به برنامه‌های فضایی سرعت بخشیده و به پیشرفت‌های قابل‌توجهی نیز دست یافته است. برای مثال در سال ۲۰۰۳، یانگ لیوی را به عنوان اولین فضانورد چینی رهسپار مدار زمین کرد و سال گذشته نیز توانست فضاپیمای «چانگ ای-۴» را با موفقیت روی نیمه پنهان ماه فرود آورد. البته چین پیش از این در سال ۲۰۱۱ کاوشگری را به مقصد مریخ پرتاب کرد اما این مأموریت شکست خورد و فضاپیمای چینی پس از پرتاب از پایگاه قزاقستان، در جو زمین سوخت. این بار بخت با چین یار بود و همه چیز خوب پیش رفت و کاوشگر پس از رسیدن به مریخ، مأموریت خود را در مدار و سطح این سیاره آغاز کرد. مأموریتی در مورد موضوعاتی همچون نشانه‌های وجود آب زیرزمینی و شواهد احتمال وجود حیات در گذشته‌های دور این سیاره. هم‌اکنون مدارگردهای بسیاری به دور مریخ می‌گردند و اطلاعات بسیاری از آنجا به زمین می‌فرستند اما فرود آوردن یک کاوشگر در مریخ، بسیار مشکل است و تاکنون فقط آمریکا توانسته کاوشگری را به سلامت روی سطح این سیاره فرود آورد.
وقتی فضاپیما در مدار قرار گرفت، کاوشگری از آن جدا می‌شود و به سمت سطح مریخ می‌رود. مریخ‌نورد پس از فرود، صفحه‌های خورشیدی را باز می‌کند و روی سطح به حرکت درمی‌آید. مریخ‌نورد ابزارهای بسیاری برای شناخت مریخ دارد، از جمله راداری برای نفوذ تا حدود 100 متری زیر سطح مریخ و ابزارهایی برای بررسی نمونه‌های گردوغبار آن، یک آشکارساز میدان مغناطیسی و مجموعه‌ای از چندین دوربین. مریخ‌نورد با این ابزارها، به جمع‌آوری اطلاعات می‌پردازد و نتیجه را به مدارگرد می‌فرستد. مدارگرد نیز این داده‌ها را به زمین منتقل می‌کند اما افزون بر اینها، مدارگرد هم ابزارهایی برای مشاهده و رصد جو و سطح مریخ دارد.
نبوغ، همزاد پشتکار
همان‌طور که انتظار می‌رفت، آنچه بیش از همه جلب توجه کرد، مریخ‌نورد پرسه‌ورنس (Perseverance) بود که به معنی «پشتکار»، «استقامت» یا «پایداری» است. مریخ‌نورد «پشتکار» که از پایگاه فلوریدا به فضا پرتاب شد، هفت ماه طول کشید به مریخ برسد. پشتکار بزرگ‌ترین، سنگین‌ترین و پیشرفته‌ترین کاوشگری است که ناسا به سطح سیاره سرخ فرستاده است. معمولاً کاوشگرها، یا در مدار یک سیاره و جرم فضایی باقی می‌مانند و از همانجا به جمع‌آوری اطلاعات می‌پردازند، یا روی سطح می‌نشینند.
کاوشگرهایی که تا سال ۱۹۹۷ به سطح مریخ فرستاده شده بودند، نمی‌توانستند از جای خود حرکت کنند. در این سال برای اولین بار روبات‌های متحرک را به مریخ فرستادند. این روبات‌ها که توانایی حرکت در مریخ را دارند، گامی بزرگ برای شناسایی مریخ‌اند. «سوجورنر» اولین کاوشگر متحرک بود که ناسا سال ۱۹۹۷ به مریخ ارسال کرد. بعدها دو کاوشگر «روح» و «فرصت» در سال ۲۰۰۴ و کاوشگر «کنجکاوی» در سال ۲۰۱۲ روی مریخ فرود آمدند. مزیت مریخ‌نوردها نسبت به سطح‌نشین‌ها در آن است که آزادی عمل و تحرک بیشتری دارند و در نتیجه پژوهشگران بهتر می‌توانند وضعیت مریخ را بررسی کنند.
سامانه فرود پشتکار تا حدود زیادی شبیه کنجکاوی است، با این تفاوت که مجهز به یک ابزار ناوبری جدید شده که با نزدیک شدن مریخ‌نورد به سطح، عکس می‌گیرد تا امن‌ترین مکان را برای فرود انتخاب کند.
ناسا این ابزار را «نیل آرمسترانگ مریخ» لقب داده، چراکه این همان کاری است که نیل آرمسترانگ در مأموریت آپولو 11 انجام داد. مکان فرودی که از قبل برای مأموریت آپولو انتخاب کرده بودند، ناامن بود، به همین دلیل آرمسترانگ از پنجره کوچک فضاپیمایش، محیط اطراف را با چشمش ارزیابی و محل فرود جدید و ایمنی پیدا کرد.
پشتکار چندین هدف مهم دارد مانند جستجوی حیات میکروسکوپی در گذشته بسیار دور مریخ، تعیین وضعیت آب‌وهوایی سیاره و جمع‌آوری و نمونه‌برداری از سنگ و خاک مریخ. محل فرود پشتکار نیز از جمله موضوعات مهمی بود که پس از تبادل‌نظر، در نهایت گودال «جزرو» انتخاب شد.
دانشمندان بر این باورند، این گودال که حدود ۲۵۰ متر عمق دارد و از برخورد یک شهاب‌سنگ به وجود آمده است، مکان خوبی برای جستجوی حیات میکروسکوپی است چرا که حدس می‌زنند سه تا چهار میلیارد سال پیش در این مکان، یک دریاچه وجود داشته است.
پشتکار ابزارهای بسیاری از جمله ۲۳ دوربین مختلف دارد که کیفیت تصویربرداری خوبی هم دارند. باید تاکید کرد که یکی از مهم‌ترین اقدامات پشتکار به عنوان نخستین کاوشگر، جمع‌آوری نمونه‌هایی از سنگ و خاک مریخ است تا بعداً به زمین ارسال شود. مأموریت ارسال نمونه‌ها را ناسا و سازمان فضایی اروپا در پروژه‌ای مشترک انجام خواهند داد. هدف از ارسال نمونه به زمین آن است که دانشمندان این سنگ و خاک را در آزمایشگاه‌های مجهز زمین، به دقت بررسی کنند و دریابند آیا در گذشته، حیات میکروسکوپی در مریخ وجود داشته است یا خیر؟
اما از اینها جالب‌تر، هلی‌کوپتر کوچکی است به نام «نبوغ» (Ingenuity) که همراه پشتکار به مریخ سفرکرده و در جو مریخ پرواز می‌کند. با توجه به اینکه فشار جو مریخ با زمین فرق می‌کند، پرواز در مریخ با پرواز در زمین متفاوت است. این اولین باری است که هلی‌کوپتری برای پرواز در جو مریخ ساخته می‌شود. امید می‌رود با فعالیت این کاوشگرها، بشر به شناخت بهتر و کامل‌تری از این سیاره دست یابد و در آینده بتواند با امنیت بیشتری روی مریخ فرود آید.
انتهای پیام/
