دکتر مهدی زارع
هنگامی که زمین بر محور خود در مدار بیضوی دور خورشید حرکت می‌کند، فصل‌ها ایجاد می‌شوند. تکمیل یک گردش کامل در این مدار 365 روز به طول می‌انجامد و به این ترتیب است که انسان، فصل‌ها را تجربه می‌کند. محور زمین زاویه‌ای معادل 5/22 درجه با محور قائم دارد. محور زمین در ایجاد فصلی که زمین در مدار دور خورشید حرکت می‌کند، اثر می‌گذارد. این محور باعث می‌شود نیمکره شمالی در ماه‌های تابستان به خورشید نزدیک شود و در ماه‌های زمستان از آن دور شود. وقتی زمین با زاویه 90 درجه، به سمت خورشید یا دور از آن است، نیمکره شمالی فصل‌های بهار و پاییز را تجربه می‌کند. در حالی که فصل‌های نیمکره جنوبی برعکس است.
سطح زمین با اجازه دادن به جذب یا از دست دادن گرما، بر فصل‌ها اثر دارد. به عنوان مثال، مناطقی که تاریک‌تر و دارای پوشش گیاهی متراکم‌اند، می‌توانند گرمای بیشتری را در ماه‌های تابستان جذب کنند. در حالی که در مناطق دارای یخ و برف، تابش خورشید بازتاب شده و موجب از دست دادن گرما می‌شود. تغییرات آب‌وهوایی بر فصل‌ها اثر می‌گذارد. فرایند گرم‌شدن کره‌زمین تشدید شده است. از بین رفتن جنگل‌ها و سوزاندن سوخت‌های فسیلی منجر به روندی گرمایشی شده که بر تعادل فصول اثر می‌گذارد. تغییرات آب‌وهوایی جهانی معمولاً طی هزاران یا میلیون‌ها سال و بسیار کند، اتفاق می‌افتند. با این حال، تحقیقات نشان می‌دهد که آب‌وهوای فعلی با سرعت بیشتری نسبت به آنچه در نشانه‌های زمین‌شناختی نشان داده شده است، تغییر می‌کند. زمین‌ساخت و آب‌وهوای دیرینه می‌تواند تصویری از آینده زمین فراهم کند. 40 میلیون سال طول کشیده است تا کره‌زمین از ابتدا سطحCO2 را از 1000 به 300 قسمت در میلیون کاهش دهد و این سرعت طبیعی است. ولی ما انسان‌ها فقط در طی 200 سال این روند را معکوس کرده‌ایم. اگر بخواهیم و بتوانیم همین سطح CO2 فعلی را حفظ کنیم، باز هم ورقه‌های یخی را از دست خواهیم داد که گرینلند و بخشی از قطب جنوب را پوشانده بودند. بنابراین اقلیم دیرینه به ما کمک می‌کند تا بفهمیم چه‌کاری انجام می‌دهیم.
رسیدن بهار، شرایط مناسب برای جاری شدن سیل را فراهم می‌کند. ترکیبی از بارندگی شدید، ذوب برف و یخ و زمین یخ‌زده می‌تواند در مدت‌زمانی کوتاه مقدار زیادی روان‌آب تولید کرده و آب‌های زیادی را سرریز کند و سیلاب به راه بیندازد. این اتفاقی بود که در شدیدترین شکلش در دهه‌های اخیر در بهار 1398 در 23 استان ایران رخ داد. همان‌طور که تغییرات اقلیمی شدیدتری را تجربه می‌کنیم، خسارت ناشی از جاری شدن سیل در بهار نیز افزایش می‌یابد. خشک‌سالی از پیامدهای تغییر اقلیم و اثر آن بر منابع آب است. پتانسیل طغیان رودخانه در طی هفته‌های آخر اسفند و هفته‌های اول فروردین، بالاست و دلیل آن نیز به بارش‌های پیش‌بینی‌شده، سطح رطوبت خاک، پوشش برف و آب ناشی از ذوب شدن برف و یخ، جریان روان و البته نفوذناپذیری خاک به 2 دلیل خشک‌سالی و مداخلات انسان به ویژه در محدوده شهرها که با بتن‌ریزی سطح زمین و بستر رودها غیرقابل نفوذ شده‌اند، برمی‌گردد. باران بهاری می‌تواند در عرض چند ساعت، چندین اینچ میزان بارندگی داشته باشد. این حجم بارندگی ناگهانی می‌تواند در حد کل بارندگی سالانه یا حتی بیش از آن باشد.
در بهار 98 سه دوره بارندگی شدید پی‌درپی، موجب طغیان ۱۴۰ رودخانه کشور شد و از دوازده حوزه آبخیز رودهای ایران، سیلاب‌های گوناگون در ۷ حوزه مشاهده شد (دریای کاسپین، خلیج فارس-دریای عمان، دریاچه ارومیه، اردستان-یزد-کرمان، صحرای قره قروم، هامون و دریاچه نمک). پارک‌های ساخته‌شده در حریم و مسیل رودخانه‌ها که عملاً تجاوز به حریم رودخانه‌هایند و موجب سیلابی شدن رودها در هنگام بارش‌های بهاری می‌شوند، همچنان مورد استفاده عمومی‌اند. در بالادست رودخانه‌ها نیز روند تخریب مراتع با فروش سریع زمین‌هایی که ملک شخصی افراد محسوب می‌شوند، ادامه دارد و با این وضع آبخیزداری همچنان همانند قبل از سیلابه‌های 98، شرایط برای بهار 1400 نیز نگران‌کننده است.
انتهای پیام/
