محمد سرابی 

قبل از همه‌گیری بیماری کرونا، اردیبهشت، ماه نمایشگاه کتاب و به تناسب آن ماه کتابخوانی بود. کرونا این گردهمایی سالانه را به هم زد اما هنوز هم می‌توان امیدوار بود با واکسیناسیون گسترده و یافتن روش‌های درمان و مهار این بیماری، نمایشگاه کتاب سال آینده را در همین ماه برگزار کنیم. تا آن زمان باید آیین کتابخوانی اردیبهشت را زنده نگه داشت.

در یک سال گذشته بازار کتاب‌ها‌ی علمی-تخیلی اگرچه مانند همیشه محدود اما در جریان بود. نامزد‌های سی و چهارمین جایزه ادبی آرتور سی کلارک به این شرح معرفی شدند. «شهری در میان شب» نوشته چارلی جین اندرس، «جوخه نور» نوشته کامرون هرلی، «خاطره‌ای به نام امپراتوری» نوشته آرکیدی مارتین، «جریان قدیمی» نوشته ناموالی سرپل، «قفس ارواح» نوشته ادرین چایکوفسکی و «آخرین فضانورد» نوشته دیوید ولینگتون. در نهایت نویسنده برنده این جایزه، مهاجری از یک کشور توسعه نیافته بود و داستان «رانش کهن» (The Old Drift) نیز در همان فضا رخ می‌داد. ناموالی سِرپِل، نویسنده‌ای از زامبیا ماجرای چند نسل از مردم آفریقا از دوران استعمار تا  قرن بیستم را روایت می‌کند و به تلاش زامبیا برای فرستادن یک زن به فضا در آینده نزدیک می‌رسد. سِرپِل که در زامبیا به دنیا آمده از ۶ سالگی در آمریکا بزرگ شده و یکی از ۱۴ نویسنده رنگین‌پوست است که دررقابت آرتور سی کلارک ۲۰۲۰ شرکت کرد. در جایزه هوگو امسال هم یک نویسنده کتاب اولی برنده شد. آرکدی مارتین در مراسم مجازی، جایزه بهترین رمان را برای «خاطره‌ای به نام فرمانروایی» (A Memory Called Empire) دریافت کرد. داستان «این‌طور جنگ زمان را از دست می‌دهی» (This Is How You Lose the Time War) به قلم امل المحتار و مکس گلدستون، برنده جایزه بهترین رمان کوتاه شد و جایزه رمان بسیار کوتاه  به «پوست اضطراری»‌ (Emergency Skin) نوشته ان. کی جمیسین رسید. داستان «به عنوان آخرین چیزی که ممکن است بدانم» (As the Last I May Know)نوشته اس.ال.هوانگ جایزه بهترین داستان کوتاه را از آن خود کرد و همچنین جایزه بهترین مجموعه داستانی نیز برای مجموعه «رمان‌های فضای گسترده» (The Expanse) به جیمز اس.‌ای.کوری رسید. جایزه هوگو در رشته‌‌های دیگر نیز برنده‌‌های خود را اعلام کرد و در رشته تصویرسازی تخصصی، ندی اوکورافور با کتاب تصویری «نگهبانان» (LaGuardia) برنده شد. به جز جمیسین، روان‌شناس سیاه‌پوست آمریکایی که برای چندمین بار برنده این جایزه می‌شد، سهم دیگر نویسنده‌‌های زن و غیرسفید‌پوست در جایزه امسال هوگو بارز بود. اوکورافور مهاجر نیجریه‌ای ساکن آمریکا است و می‌توان امل محتار لبنانی تبار و هوانگ چینی را هم به آن افزود.

در سال گذشته یکی از مشهورترین کتاب‌های علمی-تخیلی به فارسی ترجمه و منتشر شد. «تلماسه» (Dune)نوشته فرانک هربرت با ترجمه مهيار فروتن‌فر به چاپ رسید. «تختستان و گویستان» نوشته ادوین ابوت و دیونیس بورگر با ترجمه ناصر حافظی مطلق، «بازیکن شماره یک آماده» نوشته ارنست کلاین با ترجمه پیمان اسماعیلیان، «چشم خدا» نوشته جیمز رولینز با ترجمه هادی امینی، «آسمان سنگی» نوشته ان.کی.جمیسین با ترجمه مطهره اسلامی، «خون و فولاد» نوشته استفان بوشر با ترجمه آزاده نیازاده، «آسمان سنگی» نوشته ان.کی.جمیسین با ترجمه مطهره اسلامی، «طوفان خورشیدی» نوشته آرتور سی کلارک و استیون بکستر با ترجمه شادی حامدی‌خواه و پوریا ناظمی، «کدِ تب- دونده هزارتو» نوشته جیمز دشر با ترجمه ملیکا خوش‌نژاد، «جنگ ابدی» نوشته جو هالدمن با ترجمه نوید فرخی و همچنین «رنسانس مرگ» نوشته ضحی کاظمی از کتاب‌هایی بودند که در فاصله اردیبهشت سال گذشته تا کنون به چاپ رسیده‌اند.

---------------------

دسترسی به آثار جهانی

در دهه‌های گذشته، بیشتر کتاب‌های مشهور علمی-تخیلی به فارسی ترجمه شد. مانند دیگر رشته‌های هنری، هیچ فهرست قطعی بین‌المللی‌ای وجود ندارد که کتاب‌های برتر این سبک را رتبه‌بندی کند اما می‌توان به وضوح مشاهده کرد که تعداد زیادی از کتاب‌ها در اختیار خواننده ایرانی قرار دارد.

پیش از این در مجله دانشمند درباره پیشگامان ادبیات علمی-تخیلی و چهره‌های شاخص آن و همین‌طور سابقه ترجمه کتاب‌های علمی-تخیلی در دهه‌های 50 و 60  مطالبی به چاپ رسیده است. در این شماره به وقایع جدیدتر و نگاه تازه به کتاب‌های علمی-تخیلی جهان می‌پردازیم. بدیهی است که آثار متعلق به ژانر‌های فانتزی و وحشت از این گروه کنار گذاشته می‌شوند.

با بررسی فهرست دو جایزه علمی-تخیلی « هوگو» و «نبولا» و همین‌طور آمار به روز سایت‌های «گودریدرز» و «آمازون» می‌توان به نام برخی آثار برتر جهانی دست پیدا کرد. نشریاتی مانند «نیوساینتیست» و «گاردین» هم به تناوب مقالاتی درباره کتاب‌های برتر منتشر می‌کنند. پس از آن سایت‌های خبری-تحلیلی دیگر قرار می‌گیرند که گه‌گاه فهرستی از کتاب‌های پرمخاطب علمی-تخیلی را ارائه می‌کنند. در این جدول می‌توان برخی از این کتاب‌ها را که در یکی دو دهه اخیر به فارسی ترجمه شده‌اند، مشاهده کرد. برخی از کتاب‌ها چند بار و به قلم چند مترجم منتشر شده‌اند.

جایزه آرتور سی کلارک  از سال 1987 به برترین رمانی که در انگلیس منتشر شده باشد تعلق می‌گیرد اما ملیت و سابقه انتشار در خارج از انگلیس محدودیتی در انتخاب اثر ایجاد نمی‌کند. کار داوری را اعضای انجمن علمی-تخیلی انگلیس انجام می‌دهند و مبلغ نقدی جایزه بر حسب پوند انگلیس و برابر عدد سال است که آخرین آن 2020 پوند بود.

جایزه هوگو قدیمی‌ترین و گستره‌‌ترین رقابت سالانه آثار علمی-تخیلی است که شامل ژانر فانتزی هم می‌شود. اهدا این جایزه از 1953 شروع شد و در سال 2020 به 17 زیرشاخه مختلف تقسیم شده است. این شاخه‌‌‌ها شامل داستان‌های بلند و کوتاه و حتی آثار هواداران هم می‌شود. مجمع جهانی علمی تخیلی Worldcon  برندگان را انتخاب می‌کند که آخرین اجلاس آن در نیوزلند و به صورت آنلاین برگزار شد.

 انتهای پیام/