سینتیا باغومیان سنگبارانی
زنده‌یاد خانم دکتر طریان، از اساتید دانشگاه تهران و از پیشگامان آموزش فیزیک ستاره‌ها در ایران بوده‌اند. این استاد گران‌قدر اگر چه هرگز ازدواج نکرد و صاحب فرزند نشد اما از او به عنوان مادر ستاره‌شناسی نوین ایران یاد می‌شود. وی تمام دانشجویانش را فرزندان خود می‌دانست؛ فرزندان موفقی که بسیاری از آن‌ها اکنون از اساتید برجسته رشته فیزیک هستند.
رشته نجوم، اخترفیزیک و کیهان‌شناسی همیشه جایگاه ویژه‌ای بین علاقه‌مندان به فضا داشته است. نخستین رصدخانه در حدود سال ۸۲۵ م. در بغداد بنا شد. نخستین رصدخانه‌ها شامل سُدس (از نخستین ابزارهای ستاره‌شناسی پیش از اختراع تلسکوپ که برای اندازه‌گیری ارتفاع ستاره‌ها یا سیاره‌ها به کارمی‌رفت) و دیگر ابزارهای ستاره‌شناسی بودند. با احداث رصدخانه مراغه در استان آذربایجان شرقی زیر نظر خواجه‌نصیرالدین طوسی در حدود سال ۱۲۶۱م. پیشرفت رصدخانه‌ها به اوج خود رسید. اولین مباحث نورشناسی (اپتیک) و مباحث تئوری ساخت عدسی و تلسکوپ در کتاب المناظر و توسط دانشمند بزرگ اسلامی ابن‌هیثم مطرح شده است. با پیشرفت علم اپتیک و ساخته شدن عدسی‌های ساده در اواخر قرن ۱۵ تلاش‌ها برای اختراع نخستین تلسکوپ‌ها آغاز شده بود. زاخاریاس یانسن، یاکوب متیوس و همچنین هانس لیپرشی (عینک‌ساز و فیزیک‌دان هلندی) از پیشگامان اختراع تلسکوپ بوده‌اند. گالیله اصلاحاتی روی طرح اولیه انجام داد و با ساخت تلسکوپ خود آن را برای رصد اجرام آسمانی به کار برد. با پیشرفت علم و فناوری و اختراع تلسکوپ، دوره نوین ستاره‌شناسی آغاز شد. آلنوش طریان در سال ۱۲۹۹ در خانواده‌ای اهل فرهنگ و هنر در تهران چشم به جهان گشود. خانواده پدری‌اش از ارامنه‌ای هستند که از ارمنستان به جلفای اصفهان آمده بودند. پدرش آرتو طریان، دانش‌آموخته رشته نمایش از مسکو و مادرش وارتو طریان (متولد تهران) تحصیلکرده رشته ادبیات در کشور سوئیس بود. پدرش قسمت‌هایی از شاهنامه را به زبان ارمنی بازگردانی کرده بود و مادرش اشعار فارسی را دکلمه می‌کرد و در دارالمعلمین تهران، زبان و ادبیات فرانسه تدریس می‌کرد. چهار جلد کتاب از آرتو طریان به یادگار مانده است و یکی از کتاب‌های او در شهر ونیز به چاپ رسیده است. این زوج هنرمند سابقه‌ای ۲۵ ساله در عرصه نمایش داشتند. با توجه به پیشینه فرهنگی خانواده و علاقه خانم طریان به نویسندگی، پدر و مادرش او را تشویق به تحصیل در رشته ادبیات کردند اما ایشان تصمیم گرفت در رشته فیزیک تحصیل کند. خانم دکتر طریان، فارغ‌التحصیل مقطع کارشناسی رشته فیزیک دانشگاه تهران در سال ۱۳۲۶، پس از پایان تحصیلاتش در مقطع کارشناسی، در آزمایشگاه فیزیک دانشکده علوم دانشگاه تهران، به عنوان دستیار دکتر محمودیان مشغول به کار شد.
بذر علم و عشقی که معلم در دل او کاشت
او در مورد این‌که چرا رشته فیزیک را انتخاب کرده است، گفت: «وقتی شما درسی را با معلم خوب شروع می‌کنید مجذوب آن می‌شوید. من هم مجذوب فیزیک شدم چون معلمان خوبی در این درس داشتم». وی همچنین از دانشجویان دکتر حسابی بوده است. پس از سال‌ها خدمت و پژوهش در آزمایشگاه فیزیک، در سال ۱۳۲۸ به تشویق پدرش و با هزینه شخصی راهی دانشگاه سوربن فرانسه شد تا در رشته فیزیک به ادامه تحصیل بپردازد. در فرانسه، برای مدتی همکار ایرن کوری، دختر ماری کوری بوده است. وی از این همکاری و آشنایی با نیکی و افتخار یاد می‌کند. ۱۸ خرداد ۱۳۳۶ موفق شد در مقطع دکتری فارغ‌التحصیل شود. وی به زبان‌های فارسی، ارمنی و فرانسوی مسلط و به زبان‌های ترکی و انگلیسی نیز آشنا بود. او پیشنهاد کرسی استادی دانشگاه سوربن فرانسه را رد کرد تا به ایران برگردد و به کشورش خدمت کند. پس از بازگشت به ایران ایشان با درجه دانشیاری در دانشگاه تهران مشغول به تدریس و پژوهش شد. در سال ۱۳۳۸ بورسیه‌ای در زمینه مطالعه رصدخانه خورشیدی در اختیار دانشگاه تهران از سوی دولت آلمان غربی قرار گرفت؛ و دکتر طریان برای این مطالعه انتخاب شد.
وی در سال ۱۳۴۳ به مقام استادی دست پیدا کرد و به عنوان نخستین استاد زن فیزیک ایران شناخته شد. در سال ۱۳۴۸ به ریاست گروه تحقیقات فیزیک خورشیدی مؤسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران منصوب شد و در اولین رصدخانه خورشیدی کشور، که خود در تأسیس آن نقش به‌سزایی داشته است مشغول به کار شد. به منظور جذب وی از سوی کشور آلمان، تلسکوپ زایس به این رصدخانه اهدا شده بود. او همچنین پایه‌گذار نخستین تلسکوپ خورشیدی در ایران بوده است. معمولاً در روز و هفته جهانی ستاره‌شناسی هر سال در اردیبهشت‌ماه، برنامه‌های علمی_فرهنگی متنوعی برای بالا بردن اطلاعات ستاره‌شناسی عموم و شیفتگان آسمان، برگزار می‌شود. رصدخانه‌ها و آسمان‌نماها در چنین مناسبت‌هایی به صورت رایگان در اختیار عموم علاقه‌مندان قرار می‌گیرند. وی درمورد تدریس فیزیک ستارگان می‌گوید: «پیش از آنکه فیزیک ستارگان را در دانشگاه تدریس کنم، این درس وارد دانشگاه‌های ایران نشده بود و تنها علم نجوم تدریس می‌شد. آن هم نه در رشته فیزیک، بلکه ریاضی. زمانی که از من برای تدریس در دانشگاه دعوت کردند از آنجا که دستیار دکتر روشن بودم، در ابتدا شروع به تدریس ترمودینامیک کردم اما پس از مدتی قرار بر این شد که برای اولین بار در ایران و به صورت مستقل درس فیزیک ستاره‌ها را برای دانشجویان رشته فیزیک تدریس کنم». خانم دکتر بروجردی، رئیس سازمان اسناد و کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران، در بزرگداشت روز علم در خدمت صلح و توسعه در توصیف دکتر طریان این‌گونه می‌گوید: «نکته ارزشمندی که در مورد دکتر آلنوش وجود دارد، تعلق خاطر ایشان به سرزمین‌شان است. این‌که دانش را باید در سرزمین مادری‌مان (ایران) توسعه ببخشند. با چنین روحیه ارزشمندی ایشان سعی کردند تمام داشته‌های‌شان را ذخیره آینده برای این نسل قرار دهند». دکتر طریان در ۳۰ مرداد ۱۳۸۹ کتابخانه شخصی خود را (شامل ۱۱۱۶ جلد کتاب، ۹۰۲ شماره نشریه، یک جلد کتاب چاپ سنگی و ۱۶۲ منبع غیرنوشتاری کتابخانه‌ای) به آن سازمان اهدا کرد و همچنین منزل خود را در جلفای نو اصفهان وقف دانشجویان کرد تا دانشجویان از این مکان به عنوان خوابگاه استفاده کنند. دکتر طریان پس از وقف خانه‌اش از آنجایی که فرزند و بستگانی نداشت، سال‌های پایانی عمر خود را در آسایشگاه سالمندان توحید گذراند. او که در زمان حیاتش جوایز و لوح‌های تقدیر بسیاری مانند لوح تقدیر از طرف دانشکده فیزیک دانشگاه تهران، مؤسسه ژئوفیزیک ایران و انجمن نجوم آماتوری ایران، لوح تقدیر از طرف دفتر ریاست جمهوری به عنوان بانوی نمونه فرهیخته سال و به مناسبت بزرگداشت هفته زن در سال ۱۳۸۵ و لوح سپاس از طرف سازمان بازنشستگی کشور، لوح سپاس از طرف سازمان اسناد و کتابخانه ملی و نشان مسروپ ماشتوتس و ... را کسب کرده بود، پس از ۳۲ سال خدمت صادقانه به کشورش، در اسفندماه ۱۳۸۹ چشم از جهان فروبست.
درس ادیب گر بود زمزمه محبتی جمعه به مکتب آورد طفل گریز پای را
محمدحسین نظیری نیشابوری
چنان که دکتر طریان هم گفتند: «وقتی شما درسی را با معلم خوب شروع می‌کنید مجذوب آن می‌شوید، من هم مجذوب فیزیک شدم چون معلمان خوبی در این درس داشتم».
انتهای پیام/
